Big mac endeksi nedir?
Ekonomi, yaşayan ve sürekli değişen, âdeta canlı bir organizma olarak görülüyor. Tüm dünyada sürekli hareket hâlinde olan finansal piyasaları takip etmek, geleceğe dair öngörülerde bulunmak veya neden-sonuç ilişkilerini kurabilmek için dünyanın önde gelen ekonomistleri, çeşitli metotlar uyguluyor. Bunlar arasında en popüler olanlarından biri de Big Mac Endeksi olarak biliniyor. İlk bakışta isim benzerliği gibi gelse de aslında ülkelerin ekonomik durumlarını belirlemek konusunda son derece önemli bir kavram olan bu terim, direkt olarak yakından tanıdığımız Big Mac ürününe işaret ediyor. Dünyanın birçok noktasında sayısız şubesi bulunan fast food zinciri Mc Donald’s’ın simge hâline gelmiş ürünü olan Big Mac, yalnızca restoran dünyasında değil, finans dünyasında da önemli bir belirleyici aktör konumunda yer alıyor.
Big Mac Endeksi nedir?
Dünyanın en önemli finans dergilerinin başında gelen The Economist tarafından 1986 yılının eylül ayında ortaya çıkarılan Big Mac Endeksi, farklı ülkelerdeki para birimlerinin değerlerini karşılaştırabilmek için kullanılıyor. “Satın Alma Gücü Paritesi” temel alınarak hazırlanan bu endeks ile ülkelerin ekonomik durumları, finansal açıdan gelişimleri ve genel piyasa hareketleri hakkında fikir sahibi olunması amaçlanıyor.
1986 yılında ortaya çıkmasıyla birlikte tüm dünyadaki finans çevreleri tarafından hızla kabul gören Big Mac Endeksi, temelde Amerikan Doları üzerinden bir ülkede tek bir Big Mac almak için ödenmesi gereken parayı temsil ediyor. Big Mac Endeksi hesaplanırken tüm para birimleri, öncelikle Amerikan Doları’na çevriliyor. Daha sonra söz konusu ülkede Big Mac’in satış fiyatına göre kaç Amerikan Doları ödenmesi gerektiği hesaplanıyor. Sonuç olarak; Big Mac maliyeti üzerinden listelenen para birimlerinin birbirlerine kıyasla ne kadar değerli olduğu sonucuna ulaşılıyor.
Big Mac Endeksi nasıl hesaplanır?
Big Mac Endeksi, satın alma gücü temel alınarak güncel döviz kurlarının belirttiğinin aksine para birimlerinin gerçek değerini tespit etmek amacıyla kullanılıyor.
Örnek vermek gerekirse 2023 yılı Big Mac Endeksi verilerine göre Türkiye’de bir Big Mac satın almak için 4,50 Amerikan Doları ödemek gerekiyor. Amerika Birleşik Devletleri'nde ise Big Mac’in satış fiyatı 5,58 Dolar. İki ülke arasındaki Big Mac Endeksi’ni hesaplamak için bölme işlemini uygulamak gerekiyor. Bu verilere göre Amerika ile Türkiye arasındaki oran 4,50/5,58= 0,725 olarak belirleniyor. Elde edilen oran ise satın alma gücü baz alındığında bu iki para birimi arasındaki değer farkını ortaya koyuyor.
Big Mac Endeksi ne amaçla kullanılır?
Finansal verileri yalnızca rakamlar ve matematiksel işlemlerle sınırlamak, zaman zaman ekonomik gelişmelerin gerçek hayattaki etkilerini göz ardı etmek anlamına gelebiliyor. Big Mac Endeksi de bu yanılgıların önüne geçebilmek için ortaya çıkarılmış bir sistem. Para birimleri karşılaştırılırken bu paraların birbirleri arasındaki çevrim değerinin haricinde, kullanıldıkları ülkelerdeki satın alma güçleri de önem taşıyor. Big Mac Endeksi uygulaması da söz konusu paranın kullanıldığı coğrafyadaki değerini anlamaya yardımcı oluyor.
Big Mac Endeksi’ni bu denli önemli bir finansal metot hâline getiren konulardan bir tanesi de yapılan bu hesaplama işleminde söz konusu ülkedeki birçok masraf kaleminin de veri olarak değerlendiriliyor olması. Herhangi bir ülkede Big Mac satış fiyatı baz alındığında doğal olarak bu ülkedeki et, marul, ekmek, turşu fiyatı gibi kalemlerin yanı sıra reklam masrafları, çalışma ücretleri, kira gibi değerler de ele alınmış oluyor.
2023 Big Mac Endeksi verileri
Big Mac Endeksi, bir çok farklı kuruluş tarafından her yıl tekrar hesaplanıyor. 2023 yılı verilere göre Big Mac Endeksi, bazı ülkeler için şu şekilde listeleniyor:
- İsviçre – 7,73 USD
- Norveç – 6,92 USD
- Uruguay – 6,86 USD
- Arjantin – 5,99 USD
- EURO Bölgesi – 5,82 USD
- İsveç – 5,74 USD
- Amerika Birleşik Devletleri – 5,58 USD
- Suudi Arabistan – 5,06 USD
- Türkiye – 4,50 USD
- Macaristan – 3,99 USD
- Çin – 3,50 USD
- Romanya – 3, 24 USD
- Ukrayna – 2,84 USD
- Güney Afrika – 2,81 USD
- Hindistan – 2,54 USD
- Endonezya – 2,52 USD
- Tayvan – 2,39 USD
Big Mac Endeksi gerçek hayatı finans dünyasına taşıyor
Tüm dünyada ülkelerin yıllık bazdaki enflasyonlarını belirlemek için genellikle Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) kullanılıyor. Bazı ekonomistler tarafından TÜFE’nin birçok farklı ürünü kapsaması, ortaya çıkan sonuçların günlük hayattaki gerçekliği tam anlamıyla vermediği şeklinde yorumlanıyor. Big Mac Endeksi’nde ise birçok ülkede aynı şekilde sunulan tek bir ürünün baz alınması, daha net bir sonuç ortaya koyabiliyor. Ayrıca, bazı ülkeler, yıllık enflasyon oranlarını açıklarken TÜFE üzerinde manipülasyonlar yapabiliyor. Big Mac Endeksi ise her bir ülke için kolayca hesaplanabildiğinden söz konusu coğrafyadaki ekonomik gidişat bu yöntemle kolayca tespit edilebiliyor.
Big Mac Endeksi, satın alma gücüne bağlı uygulanan metotların en popüleri olsa da aynı çalışma mantığına sahip başka endeksler de bulunuyor. Özellikle Afrika ülkeleri için Big Mac Endeksi ile baz alınan ürün haricinde tıpatıp benzerlik gösteren KFC Endeksi uygulanıyor. Afrika ülkelerinin çok büyük çoğunluğunda Mc Donald’s restoranlarının bulunmaması; aksine Kentucky Fried Chicken isimli fast food zincirinin bu ülkelerde oldukça yaygın olması sebebiyle para birimlerinin satın alma güçlerini tespit etmek için bu ürün tercih edilmiş. KFC Endeksi hesaplaması da Big Mac Endeksi ile tam olarak aynı şekilde gerçekleştiriliyor.
Bir Big Mac yalnızca bir Big Mac değildir
Big Mac’in finans dünyasında önemli bir aktör olarak kendine yer bulmasının tek sebebi Big Mac Endeksi değil. Dünyanın en büyük finans kuruluşlarından olan UBS, yine Mc Donald’s’ın bu popüler ürününü baz alarak farklı amaçla bir rapor hazırlıyor. İsviçre merkezli UBS’nin raporu sayesinde ülkelerde bir adet Big Mac satın almak için aralıksız kaç saat çalışmak gerektiği hesaplanıyor. Satın alma gücünü, çalışma şartlarını da baz alarak ortaya koyan rapor, dünyadaki finans çevreleri tarafından oldukça belirleyici bir çalışma olarak yorumlanıyor.
Dünyadaki çeşitli finans kuruluşları tarafından finansal gelişmeleri ortaya koymak amacıyla ele alınan tek ürün, Big Mac değil elbette. Günümüzde neredeyse her coğrafyada önemli bir tüketim malzemesi hâline gelen Coca Cola ürünleri, iPhone modelleri veya Starbucks kahveleri de benzer raporların başrolünde kendilerine yer buluyor. Çok daha temel bir ihtiyaç olan ekmek ise kilogram bazında değerlendirilerek satın alma gücünü belirleyen raporlarda temel değişken olarak ele alınıyor.
Big Mac Endeksi, kimi çevreler tarafından yalnızca tek bir ürünü ele alması sebebiyle eleştirilse de hâlen dünyada oldukça saygı gören bir finansal değerlendirme yöntemi. Uluslararası piyasaları analiz etmek için kullanılan Big Mac Endeksi, farklı seviyelerdeki yatırımcılar tarafından da önemli bir veri olarak kabul ediliyor. Her yıl çeşitli kuruluşlarca yeniden hesaplanarak yayımlanan endeks, onlarca ülkenin güncel ekonomik durumunu ortaya koymaya devam ediyor. Big Mac Endeksi üzerinden finansal verilerin hesaplanmasına ekonomi çevreleri tarafından “Burgernomics” ismi de veriliyor.
İlgili ürünler
Daha fazla bilgi
- Big Mac endeksinin tarihi
Resmî kurumların açıkladığı enflasyon rakamları ve satın alma gücüne dair teoriler, ülkeler arasındaki satın alma gücü farkını ortaya koyuyor. Birçok ekonomist ise bu konuda geliştirilen bir başka yöntemi kullanıyor. Farklı ülkeler arasında karşılaştırma yapmak için o ülkelerin tamamında satılan ortak bir ürünü kullanmak, doğru sonuçlar vermesi açısından önem taşıyor. Tüm dünyada yaklaşık 36.000 restoranı bulunan McDonald's'ın Big Mac isimli burgeri, dünyanın büyük bölümünde ulaşılabildiği için bu hesaplamada kullanılıyor. Big Mac, her ülkede aynı malzemeler ile yapıldığı için birçok konuda ekonomistlerin güvenle kullandığı bir sabit olarak öne çıkıyor.
Big Mac endeksi,1986 yılından bu yana ekonomide kullanılıyor. İlk olarak dünyanın önde gelen ekonomi yayınları arasında bulunan The Economist dergisi tarafından yayınlanan endeks, her yıl güncellenerek yayınlanıyor. Bu endeks sayesinde ülkede döviz seviyesinin, olması gereken aralıklarda seyredip seyretmediği gibi bilgilere ulaşılabiliyor. Big Mac endeksi'nin dayandığı temel ise Satın Alma Gücü Paritesi teorisi oluyor.
Big Mac Endeksi sayesinde yatırımcılar, enflasyon oranlarını görmek, ülkelerin satın alma gücünü karşılaştırmak gibi farklı sonuçlara ulaşabiliyor. Yatırımcıların ve ekonomi ile ilgili olanların Big Mac endeksi sayesinde ortaya koyduğu bir başka veri de Big Mac almak için çalışılması gereken süre oluyor. Farklı ülkelerde farklı fiyatlara sahip olan Big Mac'i satın almak için çalışılması gereken saatler de farklılık gösteriyor. Bu veri ise Big Mac endeksi açıklandıktan sonra İsviçre merkezli UBS (Union Bank of Switzerland) tarafından yayınlanıyor. - Big Mac endeksi verileri nasıl hesaplanır?
"Satın alma gücü paritesi" (SAGP) ismi verilen bir teori, döviz kurlarını oldukça ilginç bir yöntem ile belirlemek gerektiğini savunuyor. "Big Mac endeksi" adı verilen bu sistemde aynı ürünün farklı ülkelerde ne kadara satıldığı baz alınıyor. Bu hesaplamayı yaparken dünyanın neredeyse her ülkesinde satılan bir ürünün kullanılması gerekiyor. Birçok ülkede faaliyette bulunan McDonald's markası, bu hesaplama için uygun bir özellik taşıyor. McDonald's'ın, yer aldığı tüm ülkelerde satışını yaptığı Big Mac burgeri, farklı ülkeler için ortak bir ölçüt olarak görülüyor. Satın alma gücünü ölçmek isteyen SAGP teorisi, burgerde kullanılan malzemelerin belirleyici olduğu fiyatı kullanarak ülkeler arasındaki satın alma gücünü karşılaştırıyor.
Yaklaşık 36.000 restoranı olan McDonald's'ın burgeri Big Mac, New York'ta da Bakü'de de aynı malzemeler ile hazırlanıyor. Fakat bu malzemelerin maliyetleri, ülkelere göre değişkenlik gösteriyor. Big Mac fiyatlarını belirleyen faktörler arasında kiralar da yer aldığı için Big Mac endeksi'nde emlak sektörü de rol oynuyor. Bu durum, Big Mac ile farklı ülkelerdeki alım gücünü ve dolar paritesini anlamayı kolaylaştırıyor.
Big Mac endeksinde Big Mac burgerinin, satıldığı ülkedeki fiyatı dolar üzerinden hesaplanıyor. Big Mac'in bir ülkedeki fiyatı, başka bir ülkedeki fiyatına bölünerek ortaya çıkan sonuç, resmî döviz kuru ile karşılaştırılıyor. Bu sayede hesaplanan para biriminin değerine bakılıyor. Bir örnekle açıklamak gerekirse; Big Mac'in ABD fiyatının 1 dolar, Almanya fiyatının 2 euro olduğu bir ortamda euro/dolar'ın 2 olması bekleniyor.